Μεγαλοπαρασκευιάτικες θύμησες

(μια αντίστροφη πορεία στο χρόνο)

Η τελευταία Μ. Παρασκευή που θυμάμαι είναι απ τον Ακάθιστο Ύμνο της Ξάνθης μια απ' τις πιο όμορφες εκκλησίες που έχω δει στη ζωή μου.

Αυτή την εκκλησία την φρόντιζε η αδελφή του άντρα μου, τόσο πολύ που ήταν προτεραιότητά της, πριν απ' το σπίτι της. Και θεωρούσε τιμή της να της αναθέτει το πλύσιμο και το σιδέρωμα των “ιερών” αμφίων ο τότε παπάς, τον οποίο τρόμαζε να τον ξυπνήσει τηλεφωνικά την Κυριακή για να πάει να λειτουργήσει. Μια φορά που έκανα βόλτα στην παλιά Ξάνθη, τα βήματά μου με έφεραν εκεί, και μπήκα να την χαιρετήσω. Και εκεί άκουγα διάφορες γιαγιάδες να μαλώνουν τα εγγόνια τους. “Σιγά με πάτησες στον κάλο” “Πρόσεξε θα κάψεις τα μαλλιά σου” “Μην παίζετε ξιφομαχία με τις λαμπάδες είναι αμαρτία” “Έσταξες στα καινούρια σου παπούτσια”... και εκείνες με τα μπικουτί στα μαλλιά!!!

Σε ένα ταξίδι μας στα Γιάννενα, όταν τα παιδιά μας πηγαίναν στο γυμνάσιο και το λύκειο, την Μ. Παρασκευή, πήγαμε στην εκκλησίτσα του κάστρου για την περιφορά του επιταφίου.

Και ήταν πανέμορφα εκεί μέσα στο κάστρο, μα οι ψάλτες τόσο φάλτσοι, που δεν ήμουν σίγουρη για το τι άκουγα...

Μια φορά, όταν η κορούλα μου πήγαινε στο δημοτικό, με ρώτησε: “μαμά θα πάμε στον επιτάφιο;” “αν θέλεις εσύ, βεβαίως θα πάμε”. Και πήγαμε στην Μεταμόρφωση Κυψέλης, μια μικρή παλιά εκκλησία της Ξάνθης, που τη γκρέμισαν για να κτίσουν ένα μεγαθήριο. Μόλις βγήκαν οι παπάδες απ την πόρτα, ακολούθησε ο επιτάφιος και οι ψάλτες, και άρχισαν να τρέχουν. Τι γίνεται; καινούργιο έθιμο; αναρωτήθηκα, και φυσικά τρέχαμε και εμείς και όλος ο κόσμος για να προλάβουμε. Και οι στάσεις, στα γρήγορα. Και τότε κατάλαβα γιατί.

Στην Ξάνθη, συγκεντρώνονται όλοι οι επιτάφιοι στην πλατεία, αλλά ο επιτάφιος της Μητρόπολης τον οποίο συνοδεύει ο δεσπότης έπρεπε να τους βρει όλους εκεί. Και δεν σήκωνε πολλά πολλά ο τότε δεσπότης, ο οποίος ήταν τόσο αυστηρός που δεν άφηνε κανένα ιερέα να βγάλει δίπλωμα οδήγησης, και όλοι πηγαίναν κρυφά στην Καβάλα.

Η τελευταία φορά που επιχείρησα να χαιρετήσω σε επιτάφιο, ήταν όταν μαθήτρια ακόμα, πήγαμε με την αδελφή μου, όπως κάθε χρόνο στην εκκλησία και περιμέναμε στην ουρά, σε μια εκκλησία στην περιοχή Φλέμιγκ στην Θεσσαλονίκη. Μα εγώ όση ώρα περιμέναμε συνειδητοποίησα ότι δεν είχε κανένα νόημα να κάνω κάτι χωρίς να πιστεύω, και της είπα ότι θα την περιμένω έξω στην αυλή, όχι δεν θα έμπαινα μέσα...

Όταν πήγαινα στο δημοτικό, στην όμορφη εκκλησία της Λαγουδιανής

στην Ανω Πόλη της Θεσσαλονίκης, ήταν όλα πολύ όμορφα. Και την περιφορά του επιταφίου την ζούσα, ακούγοντας και συμμετέχοντας...

Μα... όποιος έζησε την ατμόσφαιρα της Μ. Παρασκευής στα 1960 περίπου, στον Κολινδρό, δεν θέλει να πάει σε καμιά περιφορά επιταφίου. Τότε στον Κολινδρό δεν είχε πάει η ΔΕΗ ακόμα ηλεκτρικό ρεύμα, στους δρόμους δεν είχε φωτισμό και τα παράθυρα των σπιτιών φωτιζόταν αμυδρά από τις γκαζόλαμπες. Μια Μεγάλη Παρασκευή θυμάμαι που δεν υπήρχαν ούτε άστρα ούτε φεγγάρι, κάτω από ένα χαμηλό και κατάμαυρο ουρανό, η πομπή ξεκίνησε απ' τον Άγιο Δημήτριο, όπου είναι και το νεκροταφείο του χωριού.

Ο επιτάφιος της ενορίας μας ξεκινούσε πάντα από εκεί και κατέληγε στον Άγιο Γεώργιο με το εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και εκεί γινόταν η Ανάσταση.

Στην αγορά συναντιόταν με τον επιτάφιο της Αγίας Θεοδώρας, και μετά από την καθιερωμένη στάση, συνέχιζε την πορεία του.

Εκείνο το βράδυ, με ένα βαρύ ουρανό που νόμιζες οτι τον κουβαλάς στην πλάτη σου, και κρατώντας όλοι τα κεριά μας, προχωρούσαμε ψέλνοντας. Μου έχει μείνει η εικόνα των παραθύρων όπου στεκόταν γιαγιάδες κρατώντας και εκείνες κεριά αναμμένα.

Στον Κολινδρό εκείνα τα χρόνια, οι γυναίκες όταν έχαναν τους άντρες τους, δεν έβγαιναν πια ούτε και να πάνε στην εκκλησία, και για ψώνια, αφού άνοιγαν λίγο την πόρτα, φώναζαν κάποιο παιδί να το στείλουν. Και μεις πάντα πρόθυμα, το θεωρούσαμε αυτονόητο να τρέξουμε να εξυπηρετήσουμε.

Ο μπαμπάς, παρ όλο που εκείνος δεν πήγαινε στην εκκλησία, κάθε Μεγάλη Εβδομάδα, αγόραζε τα κεριά όλης της οικογένειας, μεγάλα φυσικά κεριά για την Μ. Πασκευή, άσπρες λαμπάδες για την Ανάσταση, και πολλά μικρά κεράκια για τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας.

Την Μ. Παρασκευή η μαμά δεν μαγείρευε ποτέ, και ήταν η μόνη μέρα που δεν στρώναμε τραπέζι να φάμε. Όποιος πεινούσε έπαιρνε λίγο ψωμί και λίγες ελιές ή χαλβά, και ξεγελούσε την πείνα του. Έφτιαχνε όμως πάντα κομπόστα από ξερά φρούτα, και στον Κολινδρό και στην Θεσσαλονίκη, ακόμα και όταν είχε γίνει γριούλα. Και όλες οι ξαδέλφες μου, που δεν ήταν και λίγες, ερχόταν και την δούνε και να φάνε το “κοσάφι”. Εκείνη την ημέρα βέβαια, δεν κάναμε καμιά άλλη δουλειά, ούτε καν σκούπισμα.

Η πασχαλιάτικη κουζίνα ήταν λίγο διαφορετική απ' ότι στα άλλα μέρη της Ελλάδας. Κτηνοτρόφοι υπήρχαν ελάχιστοι στον Κολινδρό, υπήρχαν κυρίως καπνοκαλλιεργητές, τεχνίτες, έμποροι. Απ όλα τα γύρω χωριά ερχόταν εκεί για ψώνια. Δεν υπήρχαν και πολλοί ακάλυπτοι χώροι, και έτσι κανείς δεν έψηνε αρνάκι στη σούβλα, αλλά όλοι τα πηγαίνανε στον φούρνο. Μαγειρίτσα δεν συνηθίζανε να φτιάχνουν, αλλά τα εντόσθια τα κάνανε μπομπάρια, που στην υπόλοιπη Ελλάδα τα λένε τζιγεροσαρμάδες. Τα εντεράκια η μαμά τα έκανε μια μικρή κοτσίδα και την έβαζε δίπλα στο αρνάκι.

Και ένα όμορφο έθιμο που συμβόλιζε την Ανάσταση των νεκρών, ήταν να πηγαίνουμε όλοι οι νέοι και τα παιδιά στο νεκροταφείο στον Άγιο Δημήτριο και να κάνουμε κούνιες στα δέντρα.

Κουνιώμασταν όσο πιο ψηλά μπορούσαμε και απαγγέλαμε σε κάθε σπρώξιμο και ενα στίχο:

Δευτέρα, Χριστός στη μαχαίρα.
Τρίτη, ο Χριστός εκρίθη.
Τετάρτη, ο Χριστός εχάθη.
Πέμπτη, ο Χριστός ευρέθη.
Παρασκευή, ο Χριστός στο καρφί.
Σαββάτο, ο Χριστός στον τάφο.
Κυριακή, ο Χριστός Ανέστη.

Kαι αργότερα μετά το Πάσχα όταν κάναμε κούνια, τραγουδούσαμε:

Γαρουφαλλιά μου πράσινη καλέ (δις)
πότε θα κοκκινίσεις (δις)
Να κόψω ένα γαρύφαλλο καλέ (δις)

να κάνω φουκαλάκι (δις)
Να φουκαλώ τη θάλασσα καλέ (δις)
ν' αράζουν τα Καΐκια (δις)
Ενα καΐκι άραξε καλέ (δις)
στου βασιλιά τη πόρτα (δις)
Κι ο βασιλιάς δεν ήτανε καλέ (δις)
μον' ήταν τρεις κοπέλες (δις)

Η μια κεντούσε ουρανό καλέ (δις)
κι η άλλη το φεγγάρι (δις)
Η τρίτη η μικρότερη καλέ (δις)
κεντούσε μαξιλάρι (δις)
Για να πλαγιάσει ο Βασιλιάς καλέ (δις)
να του περάσει η ζάλη (δις)

(φουκαλώ θα πει σκουπίζω)

και χωρίς λόγια

http://www.youtube.com/watch?v=2yW39rHxW2c&feature=PlayList&p=34FE8486AD3509D4&index=7